Chiến dịch Entebbe (còn được gọi là Chiến dịch Yonatan, Cuộc đột kích Entebbe hay Chiến dịch Thunderbolt) là một phi vụ giải cứu con tin chống khủng bố do Các lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) tiến hành tại Sân bay Entebbe ở Uganda trong đêm ngày 3 tháng 7 và rạng sáng ngày 4 tháng 7 năm 1976. IDF thực hiện phi vụ dựa trên thông tin được cơ quan tình báo Mossad của Israel cung cấp. Sau cuộc không tặc chuyến bay 139 của Air France các thành viên của các tổ chức du kích Các chi bộ Cách mạng và Mặt trận Nhân dân Giải phóng Palestine – Các chiến dịch bên ngoài và những kẻ không tặc đe doạ giết hại các con tin nếu các yêu cầu thả tù nhân của chúng không được đáp ứng, một kế hoạch đã được vạch ra nhằm không vận các con tin tới nơi an toàn. Những kế hoạch này có tính đến khả năng kháng cự vũ trang từ binh lính quân đội Uganda.
Ban
đầu mật hiệu của nó được IDF đặt là Chiến dịch Thunderball, chiến dịch được đổi
tên thành Chiến dịch Yonatan để tưởng nhớ chỉ huy của Sayeret Matkal là Trung
tá Yonatan "Yoni" Netanyahu, anh trai của Benjamin Netanyahu, là lính
commando duy nhất thiệt mạng trong vụ việc. Toàn bộ những kẻ không tặc, ba con
tin và 45 lính Uganda bị giết, và năm lính commando Israel bị thương. Một con
tin thứ tư bị giết hại bởi các sĩ quan quân đội Uganda tại một bệnh viện gần
đó.
Idi
Amin, lãnh đạo Uganda ở thời điểm đó đã bị bẽ mặt bởi cuộc đột kích bất ngờ.
Ông tin rằng Kenya đã hợp tác với Israel trong việc lập kế hoạch đột kích và
hàng trăm người Kenya sống tại Uganda đã bị thảm sát ngay sau đó. Toà nhà nơi
các con tin bị giữ từng được một công ty Israel xây dựng, và công ty này vẫn
còn các bản thiết kế. Trong khi lên kế hoạch cho chiến dịch quân sự, quân đội
Israel đã xây dựng một phiên bản một phần của nhà ga sân bay với sự giúp đỡ của
công ty đó.
Không tặc
Ngày
27 tháng 6 năm 1976, chuyến bay 139 của Air France, một chiếc Airbus A300
(Airbus A300B4-203), số đăng ký F-BVGG, xuất phát từ Tel Aviv, Israel, mang
theo 248 hành khách và phi đội 12 người, cất cánh từ Athens, hướng tới Paris.
Ngay sau khi cất cánh lúc 12:30 p.m., chiếc máy bay bị không tặc bởi hai người
Palestine thuộc (PFLP-EO) và hai người Đức thuộc Các chi bộ Cách mạng—Wilfried
Böse và Brigitte Kuhlmann. Những kẻ không tặc buộc chuyến bay chuyển hướng tới
Benghazi, Libya. Tại đây nó bị giữ trên mặt đất trong bảy giờ để tái nạp nhiên
liệu, trong thời gian đó một nữ con tin được thả, người này có vẻ sắp bị sẩy
thai. Chiếc máy bay rời Benghazi, và vào lúc 3:15 p.m. nó tới Sân bay Entebbe ở
Uganda.
Tại
Entebbe, bốn kẻ không tặc được tăng cường thêm ít nhất bốn tên khác, với sự hỗ
trợ của các lực lượng ủng hộ người Palestine của Tổng thống Uganda, Idi Amin.
Chúng yêu cầu thả 40 người Palestine đang bị giam giữ tại Israel và 13 người
khác đang bị bỏ tù tại Kenya, Pháp, Thuỵ Sĩ và Tây Đức. Chúng đe doạ nếu các
yêu cầu này không được thoả mãn, chúng sẽ bắt đầu giết hại con tin vào ngày 1
tháng 7 năm 1976. Những tên không tặc đã chủ tâm xếp hành khách thành hai nhóm
- người Do Thái và phi Do Thái. Khi chúng làm như vậy một nạn nhân còn sống sót
của cuộc Diệt chủng người Do Thái đã vạch cho Böse xem một số đăng ký được xăm
trong trại giam Phát xít trên cánh tay ông, Böse quả quyết "Tôi không phải
Phát xít! ... Tôi là người theo chủ nghĩa lý tưởng". Những kẻ không tặc
giữ các con tin trong một tuần tại phòng quá cảnh của Sân bay Entebbe —hiện là
nhà ga cũ. Một số con tin được thả, nhưng 105 người vẫn bị bắt giữ. Những kẻ
không tặc doạ giết họ nếu Israel không đáp ứng các yêu cầu của chúng.
Ngay khi những kẻ không tặc thông báo rằng phi
đội và những hành khách không phải người Do Thái sẽ được thả và đưa lên một
chiếc máy bay Air France khác đã được đưa tới Entebbe vì mục đích này, cơ
trưởng Michel Bacos nói với những kẻ không tặc rằng mọi hành khách, kể cả những
người còn lại, đều thuộc trách nhiệm của ông và rằng ông sẽ không bỏ họ lại.
Toàn bộ thành viên phi đội đều làm theo Bacos. Một bà sơ người Pháp cũng từ
chối được thả, đề nghị rằng một trong số hành khách còn lại sẽ được thả thay
cho mình, nhưng bà bị các binh sĩ Uganda buộc phải vào chiếc máy bay Air France
đang chờ. Tổng cộng 85 con tin Do Thái còn lại, cũng như
20 người khác, đa số họ gồm phi đoàn chiếc Air France.
Kế hoạch chiến dịch
Vào thời hạn chót 1 tháng 7, chính phủ Israel
để xuất đàm phán với những kẻ không tặc nhằm kéo dài thời hạn chót tới ngày 4
tháng 7. Amin yêu cầu chúng kéo dài thời gian tới mùng 4 tháng 7. Điều này có
nghĩa ông có thể thực hiện một chuyến đi ngoại giao tới Port Louis, Mauritius,
nhằm chính thức chuyển giao chức chủ tịch Tổ chức Thống nhất châu Phi cho
Seewoosagur Ramgoolam. Việc kéo dài thời hạn chót này có tầm quan trọng cực lớn
giúp các lực lượng Israel có đủ thời gian để tới Entebbe. Ngày 3 tháng 7, Nội
các Israel thông qua phi vụ giải cứu, dưới sự chỉ huy của Thiếu tướng Yekutiel
"Kuti" Adam cùng Matan Vilnai là Phó chỉ huy. Thiếu tướng Dan Shomron
được chỉ định chỉ huy chiến dịch trên mặt đất. Sau nhiều ngày thu thập thông
tin tình báo và lên kế hoạch bởi vị phó của Netanyahu là Moshe "Muki"
Betser, bốn chiếc máy bay vận tải C-130 Hercules của Không quân Israel bí mật
bay tới Sân bay Entebbe, trong bóng tối, mà không cần sự trợ giúp của đài không
lưu mặt đất Entebbe.
Họ bay qua Sharm al-Sheikh, và xuống đường bay
quốc tế qua Biển Đỏ, bay ở độ cao không hơn 30 m (100 feet) để tránh bị radar
của Ai Cập, Sudan, và Ả Rập Saudi phát hiện. Ở gần cửa sông phía nam của Biển
Đỏ những chiếc C-130 quay về phía nam và bay qua miền nam Djibouti. Từ đó họ
tới một điểm phía đông bắc Nairobi, dường như thuộc Kenya qua Somalia và vùng
Ogaden của Ethiopia. Sau đó họ bay về phía nam qua Thung lũng Đường nứt châu
Phi và qua Hồ Victoria. Hai chiếc phản lực Boeing 707 bay theo họ. Chiếc thứ
nhất mang theo các đồ y tế và hạ cánh tại Sân bay Quốc tế Jomo Kenyatta ở
Nairobi, Kenya. Người chỉ huy chiến dịch, Thiếu tướng Yekutiel Adam, ở trên
chiếc Boeing thứ hai bay trên Sân bay Entebbe trong thời gian chiến dịch.
Lực lượng mặt đất của Israel có số lượng xấp
xỉ 100 người, và gồm các thành phần sau:
Đội chỉ huy và điều khiển mặt đất
Nhóm nhỏ này gồm người chỉ huy chung, Thiếu
tướng Shomron, và các nhân viên liên lạc và hỗ trợ.
Đội tấn công
Một đơn vị tấn công 29 người dưới sự chỉ huy
của Trung tá Netanyahu, lực lượng này gồm toàn các lính commando thuộc Sayeret
Matkal, và có nhiệm vụ hàng đầu là tấn công vào nhà ga cũ và giải cứu các con
tin. Thiếu tá Betser chỉ huy một đội các nhóm tấn công, Matan Vilnai chỉ huy
nhóm kia.
Đội tăng cường
Bảo vệ khu vực, và ngăn chặn bất kỳ một lực
lượng mặt đất thù địch nào can thiệp vào những chiếc C-130 Hercules và cuộc
giải cứu.
Phá huỷ phi đội máy bay phản lực chiến đấu MiG
trên mặt đất, để ngăn chặn bất kỳ sự can thiệp nào của Không quân Ugandan.
Bảo vệ và hỗ trợ việc đưa con tin lên các máy
bay vận tải.
Hỗ trợ việc tái nạp nhiên liệu cho những chiếc
máy bay vận tải.
Cuộc đột kích
Ảnh chụp từ trên không thành phố Entebbe và Sân bay quốc tế Entebbe trong
hoàng hôn
Các lực lượng Israel hạ cánh tại Entebbe lúc
23:00 IST, với các khoang hàng đã mở cửa sẵn. Một chiếc Mercedes đen được hộ
tống bởi những chiếc Land Rover được triển khai để tạo cảm giác rằng các binh
sĩ Israel đang lái xe từ chiếc máy bay vừa hạ cánh ra tới nhà ga là một đoàn hộ
tống cho Amin vừa vừa quay trở về, hay một quan chức cấp cao khác. Chiếc Mercedes và những chiếc xe hộ tống nhanh chóng được
các thành viên đội tấn công Israel lái tới nhà ga sân bay theo đúng kiểu thông
thường của Amin. Dọc con đường, hai cảnh sát Uganda, những người biết rằng Idi
Amin mới mua một chiếc Mercedes trắng thay cho chiếc màu đen, đã ra lệnh cho
đoàn xe dừng lại. Các lính commando nổ súng vào hai viên cảnh sát bằng súng giảm
thanh, nhưng không trúng người nào. Khi họ rút đi, một lính commando Israel
trong một trong những chiếc Land Rovers chạy theo chiếc Mercedes phát hiện ra
rằng họ đã không loại bỏ được hai viên cảnh sát và nhanh chóng giết họ bằng một
quả lựu đạn bắn ra từ khẩu Kalashnikov của mình. Sợ rằng những hành động này sẽ
báo động cho những người ủng hộ những tên không tặc, đội tấn công nhanh chóng
hành động.
Lính Israel lao ra từ những chiếc xe và xông
vào nhà ga. Trong khoảng thời gian ngắn ngủi nhưng gấp gáp này, Chỉ huy Yonatan
Netanyahu bị tử thương, có lẽ bởi một lính bắn tỉa Uganda trong đài kiểm soát
không lưu. Ông là lính commando duy nhất thiệt mạng trong chiến dịch. Các con
tin ở trong toà nhà chính của sân bay, ngay cạnh đường băng. Ngay khi vào nhà ga,
các lính commando hét lên qua loa, "Nằm xuống! Nằm xuống! Chúng tôi là
binh sĩ Israel." bằng cả tiếng Hebrew và tiếng Anh. Một người Do Thái quốc
tịch Pháp 19 tuổi tên là Jean-Jacques Maimoni —người đã chọn cách xác nhận mình
là một người Do Thái Israel với những kẻ không tặc tuy anh ta có một hộ chiếu
Pháp— đứng dậy, nhưng bị các lính commando Israel giết, họ nhầm tưởng anh ta là
một tên không tặc. Một con tin khác, Pasco Cohen, 52 tuổi, người quản lý một quỹ bảo
hiểm y tế Israel, cũng bị tử thương trong cuộc tấn công, hoặc từ súng của những
tên không tặc hoặc chẳng may do các lính commando Israel. Ngoài ra, một con tin
thứ ba, Ida Borochovitch 56 tuổi, một người Nga gốc Do Thái đã di cư tới
Israel, bị giết trong cuộc đấu súng.
Đài kiểm soát không lưu trong sân bay quốc tế Entebbe
Một chiếc C-130 Hercules phía trước nhà ga cũ sau khi hạ cánh với thực phẩm và đồ hỗ trợ cho các trại tị nạn Rwandan năm 1994. Lưu ý lỗ đạn từ cuộc đột kích năm 1976 vẫn còn.
Có thời điểm, một lính commando đã kêu lên
bằng tiếng Hebrew, "Bọn còn lại đâu rồi?", chỉ tới những kẻ không
tặc. Các con tin chỉ vào một cửa nối của sảnh chính sân bay, các lính commando
Israel ném nhiều quả lựu đạn vào trong đó. Sau đó họ vào trong phòng và bắn
chết ba tên không tặc còn lại, hoàn thành cuộc tấn công. Trong lúc ấy, ba chiếc
C-130 Hercules khác đã hạ cánh và triển khai các xe bọc thép chở quân, được
dùng để phòng vệ trong thời gian tái nạp nhiên liệu, để phá huỷ các máy bay
chiến đấu của Uganda tại sân bay để ngăn chúng đuổi theo các máy bay của Israel
sau khi họ đã rời Sân bay Entebbe, và để thu thập tin tức.
Sau cuộc đột kích, đội tấn công của Israel
quay lại chiếc máy bay của mình và bắt đầu đưa các con tin lên khoang. Các binh
sĩ Uganda nổ súng vào họ trong quá trình đó. Các lính commando bắn trả, giết
hại nhiều binh sĩ Uganda. Người Israel hoàn thành việc đưa con tin lên khoang,
đưa thi thể Netanyahu vào trong một trong những chiếc máy bay, và sau đó rời
Sân bay Entebbe. Toàn bộ chiến dịch kéo dài 53 phút —trong đó thời gian tấn
công chỉ kéo dài 30 phút, và toàn bộ bảy tên không tặc có mặt đều bị giết. Ít
nhất năm lính commando khác của Israel bị thương. Trong số 105 con tin, ba
người thiệt mạng và xấp xỉ 10 người bị thương. Khoảng 33 tới 45 binh sĩ Uganda
bị giết trong cuộc đột kích, và khoảng 11 chiếc máy bay chiến đấu MiG-17 của
Không quân Uganda bị phá huỷ trên mặt đất tại Sân bay Entebbe. Các con tin được
giải cứu được đưa về Israel qua Nairobi, Kenya, ngay sau đó.
Dora Bloch, một con tin 75 tuổi được đưa tới
Bệnh viện Mulago ở Kampala, đã bị chính phủ Uganda giết hại, khi một số bác sĩ
và y tá của bà tìm cách can thiệp. Tháng 4 năm 1987, Henry Kyemba, Tổng Chưởng
lý và Bộ trưởng Tư pháp Uganda ở thời điểm đó, đã nói với Cao uỷ Nhân quyền
Uganda rằng Bloch đã bị kéo khỏi giường bệnh và bị hai sĩ quan quân đội giết
hại theo lệnh của Idi Amin. Thi thể của Bloch được phát hiện gần một cánh đồng
mía cách 20 dặm (32 km) phía đông Kampala năm 1979, sau cuộc Chiến tranh
Ugandan–Tanzanian dẫn tới sự chấm dứt thời kỳ cai trị của Amin.
Bối cảnh
Các công ty Israel đã tham gia vào nhiều dự án
xây dựng tại châu Phi trong thập niên 1960 và 1970. Một lý do cuộc đột kích
được lên kế hoạch tốt như vậy bởi toà nhà nơi các con tin bị giam giữ được
Solel Boneh, một công ty xây dựng Israel, thực hiện, và họ vẫn còn các bản vẽ
của nó, và đã cung cấp cho chính phủ Israel. Ngoài ra, Mossad đã có một bức
tranh chính xác về nơi giam giữ các con tin, số lượng các chiến binh và binh
lính Uganda tham gia từ những con tin được thả ra tại Paris. Khi lên kế hoạch
cho chiến dịch quân sự, quân đội Israel đã làm mô hình một phần nhà ga sân bay
với sự giúp đỡ của một số kỹ sư Israel tham gia vào việc xây dựng công trình
thực tế. Công việc được bảo mật rất kỹ, và các nhà thầu dân sự xây dựng bản sao
này đã bị giữ như những vị "khách" của quân đội cho tới khi chiến
dịch giải cứu được tuyên bố thành công.
Theo một bài phỏng vấn ngày 5 tháng 7 năm 2006
của Associated Press với người tổ chức cuộc đột kích "Muki" Betser,
các nhà điều tra của Mossad đã phỏng vấn kỹ lưỡng các con tin được thả ra. Nhờ
vậy, một nguồn tin khác là một hành khách người Pháp-Do Thái, người bị thả nhầm
như một con tin phi Do Thái. Betser nói rằng người đàn ông này đã trải qua huấn
luyện quân sự và có "một trí nhớ siêu đẳng," cho phép ông ta cung cấp
thông tin về số lượng và trang bị của những kẻ bắt giữ con tin, cùng nhiều
thông tin giá trị khác.
Trong tuần trước cuộc đột kích, Israel đã tìm
kiếm một số giải pháp chính trị để giải phóng các con tin. Nhiều nguồn tin nói
rằng nội các Israel đã chuẩn bị thả các tù binh Palestine nếu một giải pháp
quân sự không có hy vọng thành công. Một sĩ quan IDF đã nghỉ hưu, Baruch
"Burka" Bar-Lev, đã từng biết Idi Amin trong nhiều năm và được coi là
có mối quan hệ cá nhân thân cận với ông ta. Theo yêu cầu của nội các ông đã
nhiều lần liên lạc điện thoại với Amin, tìm cách giải phóng các con tin, nhưng
không thành công.
Hậu quả
Chính phủ Uganda, dưới sự lãnh đạo của Juma
Oris, Bộ trưởng Ngoại giao Uganda ở thời điểm ấy, sau này đã tìm cách tổ chức
một kỳ họp của Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc để tìm kiếm một sự lên án chính
thức với cuộc đột kích của Israel, như sự xâm phạm vào chủ quyền của Uganda.
Hội đồng ngay lập tức từ chối đưa ra bất kỳ một nghị quyết nào về vấn đề này,
không lên án cả Israel và Uganda. Trong bài phát biểu của mình trước Hội đồng,
đại sứ Israel Chaim Herzog nói:
Chúng tôi tới với một thông điệp đơn giản tới
Hội đồng: chúng tôi tự hào về điều mình đã làm bởi chúng tôi đã thể hiện với
thế giới rằng, một quốc gia nhỏ bé, trong những trường hợp của Israel, mà với
quốc gia đó các thành viên của Hội đồng này hiện đã đều biết rõ, phẩm giá của
một con người, cuộc sống của con người và tự do của con người là những giá trị
cao nhất. Chúng tôi không chỉ tự hào bởi chúng tôi đã cứu mạng sống của hơn một
trăm đàn ông, đàn bà và trẻ em vô tội, mà còn bởi tầm quan trọng cho lý tưởng tự do của loài người.
HERZOG, tổng thư ký Liên hiệp quốc Kurt
Waldheim đã miêu tả cuộc đột kích là "một sự vi phạm nghiêm trọng vào chủ
quyền quốc gia của một nước thành viên Liên hiệp quốc" (có nghĩa là
Uganda). Vì từ chối ra đi (và sau đó để lại một số hành khách làm con tin) khi
đã được những kẻ khủng bố cho phép, Cơ trưởng Bacos đã bị các lãnh đạo của mình
tại Air France lên án và cho tạm ngừng công việc trong một thời gian. Ông đã
được Israel tặng thưởng vì hành động anh hùng từ chối để lại các con tin Do
Thái. Idi Amin bị bẽ mặt bởi cuộc đột kích bất ngờ này. Ông tin rằng Kenya đã
cộng tác với Israel trong việc liên kế hoạch tấn công và hàng trăm người Kenya
đang sống tại Uganda đã bị thảm sát sau đó. Nhưng từ thời điểm đó, chế độ của
Amin bắt đầu tan rã, và hai năm sau, ông bị buộc phải đi sống lưu vong tại Ả
Rập Saudi. Amin chết ở Jeddah tháng 8 năm 2003. Trong những năm sau đó, Betser
và những người anh em của Netanyahu —Iddo và Benjamin, tất cả đều là các cựu
chiến binh của Sayeret Matkal— ngày càng xuất hiện nhiều trước các diễn đàn
công khai về người chịu trách nhiệm cho việc nổ súng bất ngờ dẫn tới cái chết
của Yonatan Netanyahu và một phần sự mất bí mật chiến thuật.
Các quốc tịch
Chiếc máy bay chở theo 248 hành khách và 12
thành viên phi đoàn, trong số đó bốn người thiệt mạng và mười người bị thương.
Trong tổng cộng 260 trên khoang, 256 trở về an toàn. Một con tin thứ tư sau này
bị các sĩ quan quân đội Uganda giết hại tại Bệnh viện Mulago ở Kampala.
Bốn con tin thiệt mạng là:
- Jean-Jacques Maimoni—một người Pháp gốc
Do Thái 19 tuổi, người đã đứng dậy khi các lính commando Israel đang trấn áp
những kẻ không tặc. Họ nhầm anh ta với một tên không tặc.
- Pasco Cohen—một người quản lý 52 tuổi
tại một quỹ bảo hiểm y tế Israel, ông bị tử thương bởi đạn, hoặc từ phía những
kẻ không tặc hoặc bởi các lính commando Israel.
- Ida Borochovitch—một người Nga gốc Do Thái
56 tuổi đã di cư sang Israel, cũng bị giết trong cuộc đọ súng.
- Dora Bloch—một phụ nữ 75 tuổi bị chính
phủ Uganda giết hại tại Bệnh viện Mulago ở Kampala khi đang được điều trị bệnh
không liên quan tới cuộc đột kích. Xác của Bloch đã được phát hiện gần một cánh
đồng mía cách 20 dặm phía đông Kampala năm 1979.
Theo một danh sách của Air France, đa số hành
khách là người Israel, người Pháp, Hoa Kỳ và Anh Quốc. Tất cả 105 hành khách bị
bắt giữ đều là người Do Thái.
Toà nhà cũ tại Sân bay Quốc tế Entebbe ngày nay.
Khôn khéo và dứt khoát là những bí
quyết dẫn tới thành công của chiến dịch.
Toàn bộ thời gian chỉ diễn
ra trong vòng 53 phút trong đó thời gian tấn công chỉ kéo dài 30 phút, cuộc đọ súng chỉ diễn
ra trong 45 giây.
Kết quả của cuộc tấn công táo bạo trên đã tiêu diệt toàn bộ không tặc và chỉ có 3 trong số 105
con tin thiệt mạng, 1 lính Israel thiệt mạng cùng khoảng 5 người khác bị
thương.
Chiến dịch đã được nhiều học viện quân sự nổi tiếng thế giới lấy làm giáo trình.
Bài khác